Xhamia e Tomocit, faltore dhe shkollë

Xhamia e Tomocit, faltore dhe shkollë

Xhamia e Tomocit është faktikisht shkolla e parë shqipe e ish-Rrethit të Gjurakovcit, i cili deri në mesin e viteve ’60 përfshinte edhe vendbanimet e komunave të sotme të Klinës e të Istogut.

Ajo xhami-shkollë ka funksionuar edhe gjatë LDB po edhe menjëherë pas saj. Mësuesit e parë të saj kanë qenë nga Shkodra: Ali Zeneli dhe motrat Çeçile dhe Marije Vuçaj. Ndërsa nxënësit pos nga fshatrat përreth, vinin edhe nga Zallkuqi (Zllakuqani) e kahmosi. Meritën kryesore për hapjen e xhamisë edhe për shkollë e kanë pasur vetë tomocasit, të cilët xhamisë së tyre i dhanë edhe një dimension tepër iluminist. Në kuadër të godinës së xhamisë, në katin e dytë gjendej hapësira që quhej mejtep. Aty Mulla Mehmeti (Gashi) hapi dyert për arsimimin e fëmijëve shqiptarë. Aty ai dha edhe shembullin personal në arsimdashje duke çuar në shkollë (i pari) djemtë edhe vajzat e tij.

Të gjitha këto i dija qysh më parë. Por një cikël intervistash, të cilat këso vere i zhvillova për Radio Kosovën me mësuesit më të vjetër të gjallë të komunës së Istogut, Tomoci dhe xhamia e tij nga të gjithë të intervistuarit e mi përmendeshin si vendndodhja kryesore ku shqiptarët për herë të parë zunë të mësojnë në gjuhën amtare. Në xhaminë e Tomocit filloi përhapja e dijes në mënyrë të organizuar. Ai që kurdo do të marrë përsipër të shkruaj për historinë e shkollës shqipe në Podgur, nuk do të mund ta lërë nderi profesional që të mos nisë pikërisht me aty ku filloi çdo gjë e mbarë. Me Tomocin dhe xhaminë e tij.

Për vete xhaminë e Tomocit e njoh edhe në funksionin kulturor të saj. Aty, më 1962 e tutje rinia tomocase, përkundër survejimit të partiakëve me patllake në shokë, zhvillonte aktivitetet e saj kulturo-artistike: përgatiste koncertet, ushtronte recitimet dhe përgatiste edhe pjesë teatrale. Mulla Mehmeti ishte jo vetëm hoxhë po veçanërisht e mbi të gjitha arsimdashës i zjarrtë. Në rolin e hoxhës, para tij ka qenë i ati Mulla Mahmut Gashi, ndërsa hoxha Mulla Ramushi (Shatri) ishte në ballë të xhamisë dhe xhematit deri para luftës së fundit, me ç’rast hoxhën atdhetar e përparimtar paramilitarët serbë e masakruan në mënyrën më barbare. S. K.

Qeveria komunale e Istogut (Burimit) dhe ajo qendrore duhet të kenë parasysh këtë pjesë të lavdishme të historisë dhe rolit shembullor të Xhamisë së Tomocit, të hoxhallarëve dhe domosdo të mësuesve e mësueseve të saj të famshëm e atdhetarë në ngjitjen e shqiptarëve të asaj ane në lartësitë civilizuese të një populli joanalfabet.